Odmiany botaniczne kawy

Na świecie istnieją trzy podstawowe gatunki kawy: arabika, robusta i nieco mniej znana liberica. Każdy z tych gatunków dzieli się na dziesiątki odmian, pododmian oraz tzw. hybryd.

Drzewo genealogiczne kawy

Różnorodność oraz liczebność odmian botanicznych kawy najlepiej obrazuje poniższe drzewo genealogiczne.

• 

Podstawowe odmiany botaniczne kawy

Wśród wielu obecnie dostępnych na rynku odmian kawy do najpopularniejszych i najczęściej stosowanych należą:

• Geisha albo Gesha – jedna ze szlachetnych odmian arabiki, niebędąca potomkinią typiki. Uważana jest za jedną z najlepszych kaw świata. Pochodzi z Afryki z miasta Gesha zlokalizowanego w zachodniej Etiopii, jednak w pełni rozwinęła się w Kostaryce, a później w Panamie (szczególnie w regionie Boquete). Odmiana trudna w uprawie, wymagająca wysokości upraw na poziomie przynajmniej 1500 metrów nad poziomem moża, dająca niewielkie plony. Jest jedną z najbardziej aromatycznych odmian kawy, o ogromnie rozbudowanym profilu smakowym, z nutami owoców tropikalnych, cytrusów, śliwek i czekolady. Najlepiej ocenianie kawy tej odmiany osiągają na aukcjach niezwykle wysokie ceny.

• Ethiopian Heirloom (Etiopskie Dziedzictwo) – zbiór odmian pochodzących z Etiopii, z regionów Sidamo, Yirgacheffe i Harrar. Odmiany te dają kawy rześkie, o owocowej kwasowości i są prawną własnością rządu Etiopii.

• Typica – najstarsza odmiana botaniczna arabiki. Odkryta została najprawdopodobniej w Jemenie lub Etiopii, skąd Holendrzy roznieśli ją po świacie. Powstała drogą spontanicznej mutacji, dostosowując się do nowych warunków. Jej cechy charakterystyczne to znakomita jakość, czystość smaku, słodycz i wysoka cielistość.

• Kent – mutacja typiki, pochodząca najprawdopodobniej z Kenii lub Indii. Znana jest z wysokich plonów i odporności na rdzę kawową. Cechuje się czystością w smaku i słodyczą.

• Maragogype –  mutacja typiki. Bardzo charakterystyczna ze względu na wielkość ziaren (daje ziarna dwa-trzy razy większe od innych odmian), przez co nazywana jest często kawą słoniową. Maragogype odkryta została w Brazylii, a obecnie uprawiana jest także w innych krajach Ameryki Południowe i Środkowej. Daje niewielkie zbiory. Cechuje się delikatnym owocowo-orzechowym posmakiem.

• Bourbon – jedna z najpopularniejszych odmian kawy na świecie. Podobnie jak typika pochodzi z Jemenu i wykształciła się naturalnie, drogą mutacji. W XVIII wieku trafiła na francuską wyspę Reunion, zwaną Bourbon od której to wzięła nazwę. Jest to odmiana trudna w uprawie, ale dająca około 20-30% większe zbiory niż typika. Owoce tej odmiany są czerwono-żółte, a ziarna stosunkowo małe. Kawę tę cechuje przede wszystkim słodycz i delikatny smak. Bourbon posiada liczne odmiany jak np. yellow, orange, czy red.

• Caturra – mutacja bourbonu, odkryta w latach ’30 XX wieku w Brazylii (obecnie uprawiana także w innych krajach Ameryki Południowej). Odmiana trudna w uprawie, ale dająca dość dobre zbiory. Cechuje się orzeźwiającą kwasowością.

• Pacas – mutacja Bourbona odkryta w Salwadorze w 1949 roku, nazwana na cześć rodziny Pacas, która ją odkryła. W smaku podobna do bourbonu, ale łatwiejsza w uprawie i zbiorze.

• French Mission Bourbon – mutacja bourbonu przywiezionego z powrotem do Afryki (według niektórych źródeł) przez francuskich misjonarzy (stąd nazwa). Charakterystycznymi cechami tej odmiany są delikatny smak i żywa kwasowość.

• SL-28 – krzyżówka odmian typica, bourbon i mocha. Powstała w Scott Laboratory (stąd skrót w nazwie SL) w latach ’30 XX wieku w wyniku eksperymentów prowadzonych przez badaczy pracujących dla rządu Kenii. Odmiana mało odporna na choroby, ale o znakomitej jakości. Jest jednocześnie kwasowa i słodka. Kawa ta cieszy się dużą popularnością wśród koneserów, ze względu na swój niezwykły profil sensoryczny.

• SL-34 – odmiana powstała w wyniku eksperymentów przeprowadzonych przez badaczy pracujących na zlecenie rządu Kenii na kawowcach french mission bourbon. Cechuje się wyższą odpornością oraz łatwiejszym dostosowywaniem się do nowych warunków, niż jej siostrzana wersja SL-28. Słodka, o wysokiej kwasowości i dużej cielistości.

• Pacamara – hybryda stworzona przez człowieka, powstała z odmian pacas i maragogype. Uprawiana na dużych wysokościach, łączy w sobie najlepsze cechy obu rodziców: łatwość uprawy, duże ziarna, owocowo-orzechowy posmak i wyraźna słodycz. Pochodzi z Salwadoru.

• Maracuta – hybryda powstała z odmian caturry i maragogype. Łączy w sobie cechy rodziców: duży zbiór, duże ziarna oraz orzechowy posmak (mniej słodszy i mniej aromatyczny w stosunku do pacamary).

• Mundo Novo – naturalna, spontaniczna hybryda powstała z odmian typiki i bourbona. Została odkryta w latach ’30 XX wieku w Brazylii. Jest to odmiana wytrzymała i odporna na choroby, dające duże zbiory, ale dojrzewa nieco później, niż inne odmiany. Dobrze sobie radzi na plantacjach położonych na wysokościach od 1000 do 1700 m n.p.m. Jest to kawa lekka, przyjemnie kwasowa i czysta w smaku.

• Catui – hybryda powstała w Brazylii z odmian caturry i mundo novo. Daje duże zbiory i jest popularna w rejonach gdzie silnie wieje, ponieważ jej owoce bardzo dobrze trzymają się gałęzi. W smaku podobna do caturry.

• Timor – naturalna hybryda arabiki i robusty odkryta na indonezyjskiej wyspie Timor. Bardzo odporna na rdzę kawową i inne choroby, jednak gorsza jakościowo. Wykorzystywana do tworzenia odpornych kultywatorów. W aromacie drewniana. Nazywana równie Hibrido de Timor, TimTim lub BorBor.

• Catimor – hybryda opracowana przez portugalskich naukowców, powstała w oparciu o caturry (arabika) i timor (hybryda arabiki i robusty). Łatwa w uprawie, odporna, jednak gorsza jakościowo. W posmaku drewniana, ziołowa.