Regiony winiarskie Włoch
Włochy północne
Włochy północno-wschodnie:
Najmniejszy region winiarski Włoch, tworzący w całości apelację Valle d’Aosta DOC. Położony jest wzdłuż rzeki Dora Baltea (na odcinku około 80 km), w północno-zachodniej części kraju, u podnóża Alp, które chronią go przed zimnymi wiatrami, tworząc w swoisty mikroklimat sprzyjający winorośli. Nazwa doliny wywodzi się od miasta Aosta, które jednocześnie stanowi centralny punkt na mapie lokalnego winiarstwa. Cechą wyróżniającą winnice tego regionu jest ich wysokie ulokowanie nad poziomem morza (nawet na wysokości 1200 metrów n.p.m., co czyni je najwyżej w Europie położonymi plantacjami winorośli). Takie ukształtowanie terenu powoduje, że większość czynności dotyczących uprawy i zbioru jest wykonywana ręcznie, bez użycia specjalistycznych maszyn. Najpopularniejsze odmiany w regionie to petit rouge, nebbiolo, pinot nero, prié blanc oraz fumin.
Liguria to wąski przybrzeżny region winiarski położony w północno-zachodniej części Włoch, na włoskiej Riwierze. Podzielony jest na dwie części, na zachód od Genui to Riviera di Ponente, a na wschód – Riviera di Levante. Winnice zlokalizowane są tutaj głównie na zboczach gór schodzących do morza. Produkuje się tutaj głównie białe wina, zwłaszcza ze szczepów bosco, albarola i vermentino (znanego lokalnie jako “pigato”). Wśród win czerwonych dominują winogrona rossesse i ormeasco. W regionie znajduje się 8 apelacji DOC, m.in. znana od czasach rzymskich z tradycji winiarskich Cinque Terre DOC.
Region winiarski Piemont, czyli „podnóże gór” (Alp) leży w północno-zachodnich Włoszech w okolicy Turynu, a jego stolicą jest miasto Asti. W Piemoncie znajduje się ponad 15 apelacji DOCG i 45 DOC. Do najbardziej znanych należą Barolo i Barbaresco, bazujące na odmianie winogron nebbiolo. Inne powszechnie stosowane odmiany to czerwone barbera i dolcetto oraz białe cortese i muskat. Region ten znany jest również z produkcji win musujących Asti.
Włochy północno-zachodnie:
Region ze stolicą w Bolonii, która dzieli go na dwa obszary: Romanię (Romagne) na wschód w kierunku Adriatyku i słynnego kurortu Rimini, oraz Emilię na zachód ze słynnymi miastami Parma i Modena. Emilia znana jest przede wszystkim z lekko perlistych win czerwonych i różowych lambrusco produkowanych w czterech apelacjach w prowincji Modena. Wina te dostępne są w wersji słodkiej (amabile), półsłodkiej i wytrawnej. Romania znana jest natomiast z prostych czerwonych win ze szczepu sangiovese, przeznaczonych do codziennego spożycia. Ponadto w całym regionie uprawia się inne rodzime szczepy takie jak trebbiano i albana (wina musujące i słodkie wina passito z suszonych winogron) oraz liczne szczepy międzynarodowe.
To region na północnym wschodzie Włoch, granicząc z Austria i Słowenią. Region ten ma doskonałe warunki do uprawy winorośli na tarasowych zboczach zwanych ronchi. Robi się tu przede wszystkim wina białe, w tym wina musujące (Prosecco). Najbardziej znanymi apelacjami są Colli Orientali del Friuli i Carso w okolicy Triestu, czyli stolicy regionu. Podstawowe odmiany winorośli w regionie to pinot grigio, glera, merlot i lokalny friulano (aromatyczny szczep, o charakterystycznych kwiatowych zapachach).
Najbogatszy i najgęściej zaludniony region we Włoszech ze stolicą w Mediolanie. Winiarstwo na tym obszarze wyróżnia się bardzo wysoką jakością i doskonałą organizacją produkcji. Produkuje się tu głównie białe wina z trebbiano oraz czerwone z nebbiolo. Najsławniejszym apelacją Lombardii jest Franciacorta, z której pochodzą najwyższej jakości wina musujące o tej samej nazwie. Do innych ważnych apelacji należą DOCG: Valtellina Superiore i Sforzato di Valtellina, gdzie uprawia się szczep chiavennasca (lokalna odmiana piemonckiego nebbiolo) oraz DOC: Oltrepo Pavese i Garda.
To najbardziej na północ wysunięty region włoski, położony na górzystych terenach otoczonych Alpami i Dolomitami, o stosunkowo niewielkiej powierzchni upraw (głównie ze względu na trudne warunki), prawie w całości posiadającą nominację DOC. Region ten, jako graniczny, dzieli się na dwie części: Trydent oraz Górną Adygę (zwaną również Südtirol), która z powodów historycznych jest bliższa kulturze niemieckojęzycznych Austrii i Szwajcarii. Największymi miastami obu części są odpowiednio Trydent oraz Bozen (Bolzano). W regionie uprawiane są szczepy włoskie, jak i te znane z Niemiec i Austrii. Główne odmiany winorośli to chardonnay, pinot grigio i schiava (lokalny czerwony szczep).
Veneto to największy włoski region winiarski, rozciągający się od podnóża Alp przez rozległą równinę rzeki Po, aż po wybrzeże Adriatyku. Alpy stanowią barierę osłaniającą region przed deszczami i chłodem z północy. Klimat jest ciepły, ale czynnik wysokości oraz liczne rzeki i jezioro Garda, wpływają na niego łagodząco. Najsłynniejsze wina tego regionu do białe Soave, czerwone Valpolicelli (w tym wytrawne Amarone i słodkie Recioto) oraz musujące Prosecco. Kluczowymi szczepami dla regionu są białe garganega i trebbiano (uzywane do produkcji win Soave) oraz glera (Prosecco), a także czerwone corvina, rondinella i molinara (Valpolicelli). Uprawiane są także szczepy międzynarodowe takie jak pinot grigo, czy merlot.
Włochy środkowe
Abruzja to kraina położona w środkowych Włoszech, pomiędzy Adriatykiem na wschodzie a odgradzającym region od Lazium pasmem Apeninów na zachodzie. Pod względem winorośli Abruzja zdominowana jest przez dwa szczepy tworzące apelacje odmianowe: czerwoną – montepulciano, z którego powstaje Montepulciano d’Abruzzo (w tym wina powstające na wzgórzach Teramane w prowincji Teramo), oraz białą – trebbiano z apelacji Trebbiano d’Abruzzo. Ponadto uprawia się tutaj kilka odmian międzynarodowych takich jak chardonnay, cabernet sauvignon i merlot, z których w szczególności słynie niewielka apelacja Controguerra DOC.
Region położony na zachodnim wybrzeżu środkowych Włoch. Centrum regionu jest Rzym, a winnice otaczają go, rozprzestrzeniając się we wszystkich kierunkach. Najwięcej powstaje tu win białych, przeznaczonych do szybkiego spożycia, które zajmują około 90% produkcji. Główne odmiany to: trebbiano i malvasia. Najbardziej znane apelacje to Frascati Superiore (produkuje się tutaj wina znane na całym świecie), Castelli Romani, Orvieto oraz znana głównie z nazwy Est! Est!! Est!!! di Montefiascone.
Marchia to jeden z najmniejszych i najmniej znanych winiarsko regionów Italii ze stolicą administracyjną w Ankonie. Położony między Apeninami i Adriatykiem, cieszy się ciepłym, umiarkowanym klimatem i bardzo łagodnymi zimami. Najbardziej znane tutejsze wina to Rosso Piceno (oparte na sangiovese), Rosso Conero (oparte na montepulciano) i Verdicchio w kilku odsłonach, z których najbardziej ceni się Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico i Riserva.
Region położony wzdłuż zachodniego wybrzeża półwyspu Apenińskiego. Dzieli się na 3 części: górzyste Chianti, południową Toskanię oraz morskie wybrzeże. Dominującą odmianą jest sangiovese, która w regionie Chianti musi stanowić minimum 80% kupażu. Najważniejsze apelacje to Chianti Classico i Brunello di Montalcino (położne na południu, 100% Sangiovese). Region ten znany jest także z tzw. supertoskanów, np. z subregionu Bolgheri oraz słodkich białych win vinsanto (opartego na suszonych winogronach trebbiano).
Najbardziej centralnie położony region winiarski bez dostępu do morza ze stolicą w Perugii. Panujący tutaj klimat jest podobny do Toskanii, charakteryzują go zimne, deszczowe zimy oraz suche lata z dużym nasłonecznieniem. Najbardziej znanym tutejszym winem jakościowym jest białe wino Orvieto, wytwarzane ze szczepów trebbiano, grechetto i verdello, uprawianych na wzgórzach po obu brzegach rzeki Paglia. Coraz większe znaczenie zyskuje także ciemna odmiana sagrantino di montefalco, z którego, zgodnie z przepisami apelacyjnymi, powstają wina ciemne, mocne i garbnikowe oraz w wersji passito, wina deserowe. Ponadto w regionie uprawia się szereg innych szczepów, wśród których do najpopularniejszych należy odmiana sangiovese (szczególnie uznana w apelacji DOCG Torgiano Riserva, gdzie łączona jest z odmianą canaiolo).
Włochy południowe
Najbardziej na wschód wysuniętym regionem winiarski Włoch ze stolicą w Bari. Dzieli się on na część północną i południe, czyli dokładnie sam półwysep Salentyński (Salento) oblewany z jednej strony przez Adriatyk, z drugiej przez Morze Jońskie (granicę wyznacza linia łącząca Brindisi z Taranto). Produkowane są tu wina czerwone, białe i różowe. Charakterystycznymi szczepami czerwonymi są tutaj primitivo (główne apelacje Manduria, Gioia del Colle), z którego wytarza się także wina słodkie oraz negroamaro (Salice Salentino i Brindisi). Wśród białych szczepów do najpopularniejszych należy verdeca (Locorotondo).
Basilicata to region w południowych Włoszech, graniczący ze znacznie bardziej znanymi regionami: Kampanią i Apulią. Prawie wszystkie produkowane tutaj wina mają status regionalny (tzw. wina stołowe). Najpopularniejszym szczepem w regionie jest czerwone aglianico, które szczególnie dobrze wychodzi w jedynej apelacji DOCG w regionie – Aglianico del Vulture Superiore.
Kalabria to region winiarski leżący na samym południu Włoch, obejmujący palce tzw. włoskiego buta. Region ten słynął kiedyś z produkcji dobrych win, ale po epidemii Filoksery z końca XIX wieku nie odzyskał dawnej pozycji. Teren ten charakteryzuje się odmiennymi mikroklimatami, cieplejszym w części przybrzeżnej (wzdłuż Morza Jońskiego i Tyrreńskiego) oraz zimniejszym w górach (Sila i masyw Aspromonte). Uprawiane są tutaj głównie czerwone szczepy gaglioppo i nerello. Wśród białych odmian do najpopularniejszych należy greco. W regionie znajduje się 9 apelacji DOC, z na najważniejszą z nich uważa się Ciró.
Jeden z najstarszych regionów, którego historia uprawy winorośli sięga XII wieku p.n.e. Tutaj również wytwarzano jedno z najstarszych win we Włoszech – Falerno (Falernum). Region ten położony jest nad Morzem Tyrreńskim ze stolicą w Neapolu. Cechą charakterystyczną tego regionu jest uprawa tzw. odmian archeologicznych, takich jak czerwone aglianico1, czy białe falanghina, fiano i greco. W regionie znajdują się cztery DOCG: Aglianico del Taburno i Taurasi dla win czerwonych oraz Fiano di Avellino i Greco di Tufo dla win białych.
1 Wina wytwarzane ze szczepu aglianico w apelacji Taurasi (pierwsze DOCG regionu), ze względu na wysoką jakość nazywane jest często „Barolo południa”.
Drugi najmniejszy region winiarski Włoch, graniczący od północy bezpośrednio z Abruzją, którego był częścią do 1963 roku. Winnice zlokalizowane są tutaj na słonecznych stokach między Apeninami a Adriatykiem, stwarzających dobre warunki do uprawy winorośli. Region posiada zaledwie 4 apelacje DOC, z których za najlepszą uważa się Biferno. W regionie produkuje się głównie stołowe wina czerwone, a do najczęściej uprawianych szczepów należą czerwony montepulciano i biały trebbiano.
Sycylia i Sardynia
Sardynia
Sardynia to region wyspiarski położony na zachód od półwyspu włoskiego po drugiej stronie Morza Tyrreńskiego od Lacjum i na południe od francuskiej Korsyki. Jej stolicą i największym miastem jest Cagliari. Region ten znany jest przede wszystkim z czerwonych win ze szczepu cannonau i białych win ze szczepu vermentino.
Region o kilkutysięcznych tradycjach winiarskich zlokalizowany na wyspie, ze stolicą w Palermo, który posiada największą we Włoszech powierzchnię winnic. W świecie winiarskim Sycylia znana jest głównie ze wzmacnianego wina marsala, wytrawnych win pochodzących z apelacji Etna, gdzie na większych wysokościach uprawia się bardzo stare krzewy dające niski plon oraz z produkcji dużej ilości codziennych win czerwonych i białych. Regionalne odmiany winorośli to czerwona nero d’avola (szczep czerwony porównywany często z syrah) oraz białe grillo, inzolia i catarratto (wszystkie wykorzystywane są przy produkcji marsali). Ponadto na Sycylii robi się dużo win ze szczepów międzynarodowych. Bardzo popularne jest sycylijskie syrah albo chardonnay, które kupażowane jest z lokalnymi odmianami. Jedyne DOCG to Cerasuolo di Vittoria, które robi się na południowym wybrzeży także w wersji classico o większych wymaganiach co do starzenia.
