Wina greckie

Charakterystyka

Gracja jest uważana za kolebkę europejskiego winiarstwa. Tradycja uprawy winorośli i wytwarzania wina liczy sobie około czterech tysięcy lat. Produkcja tego trunku na terenach Grecji była tak rozległa, że częstokroć przewyższała obszar dla uprawy zbóż. Dzisiaj w Grecji produkuje się rocznie około pół miliarda litrów wina rocznie.

Greckie wina można określić jako bardzo zróżnicowane głównie ze względu na różne typy regionów z których pochodzą. Górzyste tereny lądowe sprzyjają wytwarzaniu intensywnych win czerwonych oraz win słodkich. Mnogość niewielkich wysepek oznacza natomiast wyrób wina tradycyjnymi metodami głównie z właściwych dla tego regionu odmian. Wina wytwarzane są z antycznych oryginalnie greckich szczepów takich jak: muscat i malvasia, assyrtiko, aghiorghitiko czyli św. Jerzy, avgoustiati, mavrodaphne.

Charakterystycznym winem produkowanych tylko na tych terenach jest retsina – wino z dodatkiem żywicy sosnowej pozostawiającej specyficzny aromat. Grecja słynie z wytwarzania win słodkich i półsłodkich, jednak wraz z rozwojem winiarskich technologii wiele regionów dąży do standaryzacji win na wzór europejski.

Historia

Grecja jest pierwszym krajem na świecie, gdzie winiarstwo przybrało po raz pierwszy najbardziej zorganizowane formy. Wino stało się naturalnym, codziennym pożywieniem oraz jedną z najważniejszych dziedzin wewnętrznego i zewnętrznego handlu.

Wino w Grecji wkroczyło także do sztuki, z malunkami, rzeźbami i zdobieniami, ale także do literatury i religii. Stało się także inspiracją w typowej sztuce użytkowej – na masową skalę powstawały naczynia, kielichy, dzbany, amfory, zbiorniki oraz inne narzędzi potrzebne do obchodzenia się z winem. Nie do przecenienia jest również grecki wpływ na całe winiarstwo europejskie. Z helleńskich doświadczeń korzystały ludy Bliskiego Wschodu oraz cała kultura rzymska (Grecy przed Rzymianami dotarli ze sztuką uprawy winorośli do Italii i południowych rejonów Francji oraz Hiszpanii).

Nieprzerwany okres rozwoju winiarskiego Grecji, przeżywający wzloty i upadki, ale trwający od starożytności do średniowiecza, skończył definitywnie turecki najazd (od 1430 do zajęcia Krety w roku 1699) i następująca po nim niemal 500-letnia okupacja. Podupadły gnębione przez podatki winnice. Przetrwały te produkujące rodzynki oraz nieliczne enklawy, które obroniły się sporymi wpływami z handlu (Samos). Nawet niewielkie przydomowe winniczki z czasem stały się rzadkością.

Nowoczesna era lokalnego winiarstwa zaczęła się dopiero w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, kiedy greckie wina pojawiły się szerzej na europejskich rynkach. Początkowo wytwarzano jedynie proste wine, z czasem jednak, aż po dzień dzisiejszy realizowane są coraz to ambitniejsze przedsięwzięcia.

Klasyfikacja win greckich

Producenci greccy bardzo swobodnie podchodzą do klasyfikacji swoich win – bardziej liczy się cena lub znajomy dostawca niż faktyczna klasyfikacja. Niemniej klasyczny europejski podział tu istnieje i znajdziemy go obowiązkowo na wszystkich etykietach. Terminy bardziej znanych win podawane są dwujęzycznie, choć spotkać można i butelki z napisami wyłącznie greckimi.

Zgodnie z najnowszymi dyrektywami UE wina greckie dzielą się na trzy grupy:

• wina stołowe: Epitrapezios oinos, odpowiednik np. Vin de table,
• wina regionalne: Topikos oinos, odpowiednik: Vin de Pays/IGP, IGT/IGP,
• wina jakościowe: OPE (ΟΠΕ), czyli Onomasia proelefsis eleghomeni, odpowiednik włoskiego DOC, oraz OPAP (ΟΠAΠ), czyli Onomasia proelefsis anoteras poiotitos, odpowiednik włoskiego DOCG.

Pamiętać należy iż apelacja dotyczy bardziej pochodzenia niż jakości samego wina.

Regiony

Jak zostało już wspomniane we wstępie Grecja jest bardzo zróżnicowana pod względem klimatycznym. Z tego względu wyróżnić można cztery nadrzędne strefy winiarskie w oparciu o panujący w nich klimat.

• Grecja Północna – obejmuje obszary winnic Macedonii, Epiru i Tracji, charakteryzujące się wilgotnym klimatem kontynentalnym.
• Grecja Centralna – w skład której wchodzi Attyka i Saloniki. Dominuje tutaj zmienny klimat śródziemnomorski. Grecja Centralna jest głównym producentem Retsiny.
• Grecja Południowa – czyli winnice Peloponezu oraz wysp Kefalonii i Krety, charakteryzujące się stabilnym klimatem śródziemnomorskim.
• Wyspy Egejskie – o suchym, gorącym klimacie, do których zaliczamy m.in. Santorini, Samos, Limnos.

Apelacje

W Grecji znajdują się 34 apelacje OPE oraz ponad 100 apelacji OPAP (dokładna mapa -> zobacz!). Do najpopularniejszych należą:

• Naoussa – pierwsza grecka apelacja zarejestrowana w 1972 rok. Położona jest na zboczach góry Vermion w regionie Macedonii. Produkowane są tutja wyłącznie wina czerwone z rodzimych winogron xinomavro, cechujące się pełnią smaku oraz długim potencjałem starzenia.

• Nemea – najważniejsza apelacja znajdująca się w regionie Peloponezu, w południowej Grecji. Słynie z produkcji wytrawnych i złożonych czerwonych win z winogron agiorgitiko

• Rapsani – przybrzeżna apelacja zlokalizowane na południowym zboczu góry najwyższego greckiego szczytu – Olimp. Winnice Rapsani leżą na wysokości 400-700 metrów. Dominująca odmianą w regionie jest xinomavro.

• Santorini – wyspa wulkaniczna, położona w południowej części archipelagu wysp Egejskich. Znana między innymi z produkcji słodkich win Vinsanto oraz uprawy winorośli w bardzo charakterystyczny sposób, gdzie owoce rosną do wewnątrz, przez co nie są niszczone przez silne wiatry. Klasyczną i najważniejszą odmianą na Santorini jest assyrtiko.

• Samos – wyspa na Morzu Egejskim słynąca ze słodkiego wina na bazie szczepu muskat.

• Zitsa – jedyna apelacja w górzystym regionie Epiru w północno-zachodniej Grecji. Jest to jedyna apelacja w kraju, która zajmuje się wyłącznie białymi winami musującymi ze szczepu debina.

• Apelacje Krety – największa z wysp Morza Egejskiego produkuje około 20% wszystkich win greckich. Wyspa ma bardzo zróżnicowany krajobraz, zdominowany przez łańcuch górski ciągnący się z zachodu na wschód, z najwyższym szczytem Psiloritis o wysokości 2456 metrów. Na Krecie istnieją cztery główne obszary uprawy winorośli: Archanes (głównie odmiany kotsifali), Dafnes (głównie odmiany liatiko), Peza (głównie odmiany kotsifali, mandilaria i villana), Sitia (głównie odmiany liatiko). Ciekawostką jest, że Kreta nigdy nie była zaatakowana przez filokserę.

Lokalne szczepy winogron

W Grecji uprawianych jest dziesiątki lokalnych odmian winogron. Do tych najbardziej popularnych należą:

Assyrtiko – najważniejsza grecka odmiana uprawiana w całym kraju i uważana za jedną z najlepszych w południowej Europie. Daje wina świeże, mineralne, ekstraktywne, o sporej zawartości kwasów – zarówno lekkie, jak i zdatne do leżakowania w beczkach. Największą jej zaletą jest to, iż niezależnie od dojrzałości owoców jagody zachowują stałą, wysoką kwasowość. Szczególnie dobrze udaje się w regionie Macedonia, w apelacjach takich jak Playies Melitona, Drama, Pangeon.

Moschofilero – biała (a właściwie szara) odmiana z Arkadii na Peloponezie, podstawowa dla apelacji Mantinia. Pachnie różą, fiołkami i przyprawami, daje rześkie i pikantne wina w typie umiarkowanego traminera.

Agiorgitiko – czerwony szczep znany głównie ze słynnego okręgu i apelacji Nemea na Peloponezie. Daje delikatne, owocowe wina, od lekkich po ciężkie. Ma zdolność do dłuższego dojrzewania. Charakteryzuje się zapachami czarnych porzeczek, śliwek, skóry, cynamonu i przypraw. Niezbyt duża zawartość tanin powoduje, że jest kupażowana z ciężkimi winami. Uniwersalna – można z niej robić zarówno lekkie, jak i ciężkie wina. Jej nazwa oznacza „odmiana św. Jerzego”.

Xinomavro  – czerwona odmiana winogron, pochodząca i uprawiana głównie w Macedonii, ale najbardziej znana z apelacji Naoussa i Rapsani. Daje ciężkie wina o wybitnej zdolności do dłuższego dojrzewania. Dojrzałe wino nabiera nut pomidorów, oliwek. Bardzo taniczna, porównywalna do nebbiolo. Często kupażowana. Powszechnie uważana za najlepszą grecką odmianę. Jej nazwa oznacza „kwaśna czarna”.

Malagousía – biała odmiana, która niemal zniknęła z Grecji i przez przypadek została uratowana przez kilku winiarzy z greckiej Macedonii. Prawdopodobnie daleka krewna któregoś z muskatów lub malwazji. Uprawiana dziś w całym kraju. Bardzo aromatyczna i szturmem zdobywająca grecki rynek. Daje lekkie, świeże, pachnące, często perliste wina do szybkiej konsumpcji.

Kotsifali – endemiczna czerwona odmiana z Krety (uprawiana głównie w okolicach Heraklionu). Daje wina bogate w alkohol i silnie aromatyczne, wymaga roku lub dwóch starzenia. Świetnie komponuje się w kupażach z mandilarią lub syrahem.

Limnio lub Kalambaki – ważna odmiana czerwonych winogron, która pochodzi z egejskiej wyspy Lemnos i jest używana do produkcji czerwonego wina od ponad 2000 lat. Jako wino odmianowe Limnio jest pełne, bogate w alkohol i bardzo ziołowe, z charakterystycznym posmakiem liści laurowych.

Savatiano – (gr. winogrono „sobotnie”) jest dominującym gatunkiem białych winogron w regionie Attyki, gdzie wykazuje doskonałą odporność na ciepło. Gdy fermentowana na zimno charakteryzuje się wyraźnym kwiatowym i owocowym aromatem, bez chłodzenia tworzy natomiast retsinę lub proste rustykalne wina, które dobrze uzupełniają dania kuchni śródziemnomorskiej.

Mavrodaphne – odmiana występująca w okolicach miasta Patras na Peloponezie. W tłumaczeniu dosłownym jej nazwa to „czarny laur”. Tradycyjnie, wraz z odmianą black korinth wykorzystywana jest do produkcji słodkich, starzonych win.

Debina -odmiana występujących głównie w regionie Zitsa w Epirze. Charakteryzująca się wysoką kwasowością winogron nadającą się szczególnie dobrze do produkcji wina musującego.

Rodzaje wina

Retsina – popularne greckie wino aromatyzowane, wyrabiane z dodatkiem żywicy sosny alepskiej. Retsina produkowana przede wszystkim w regionie Attyki, wokół Aten z odmiany savatiano. Spośród innych odmian używa się muscatów, asirtiko i rhoditis. Wino retsina występuje w trzech odmianach: podstawowej białej oraz rzadziej czerwonej i różowej. Zapach retsiny jest specyficzny i może kojarzyć się z terpentyną.

Vinsanto – najsłynniejsze deserowe wino Santorini z tradycją produkcji sięgającą tysięcy lat wstecz. Zawiera co najmniej 51% gron odmiany assyrtiko, reszta najczęściej to athiri i aidani. Winogrona na Vinsanto zbiera się późno, gdy mają odpowiednią zawartość cukru. Później są one suszone na słońcu około 12-15 dni. Po okresie winifikacji starzone jest w beczkach dębowych od 2 do 3 lat, dzięki czemu nabiera pomarańczowej barwy. Od 2002 roku nazwa Vinsanto może zostać użyta wyłącznie w stosunku do win słodkich wytworzonych na Santorini.

Nykteri – w języku greckim nazwa ta oznacza „pracę w nocy”, ponieważ tradycyjnie winogrona wykorzystywane do produkcji tego wina zbierano w nocy, aby uniknąć wysokich temperatur. Tak zebrane winogrona były tłoczone i ściągane w ciągu pierwszego dnia. Obecnie część producentów decyduje się na zbiór również w ciągu dnia. Wino Nykteri powstaje w co najmniej 75% z odmiany assyrtiko. Pozostała część może pochodzić ze szczepów athiri i aidani. Po winifikacji wina Nykteri muszą być leżakowane w dębowych beczkach przez co najmniej trzy miesiące. Wina charakteryzuje wytrawność, kwasowość oraz posmak cytrusów i owoców pestkowych. Wino to jeszcze szczególnie popularne na wyspie Santorini.

Blend Xinomavro – blend oparty na odmianie xinomavro. Porównywane do tredycyjnych kupażdy z francuskiego regionu Dolina Rodanu.

Grecki Blend GSM – pochodzi z najbardziej wysuniętej na południe wyspy Kreta, gdzie znajduje się jeden z najcieplejszych klimatów winiarskich na ziemi. Jest to kupaż endemicznych czerwonych szczepów takich jak kotsifali i mandilaria z międzynarowdoą odmianą syrah. Grecki Blend GSM daje bardzo gładkie wina, o smaku czerwonych i czarnych owoców, cynamonu, ziela angielskiego, z delikatnym, słodkim finiszem taninowym.